Монголын №1 дижитал технологийн TEE education сургуульд юу заадаг вэ?

2019 онд Австралиас ирснээс хойш ТЕЕЕ сургуулиа үүсгэн байгуулах Монголынхоо хүүхдүүдийг дэлхийд гологдохгүй дижитал технологийн мэдлэгтэй болгох гэж зорьж ажиллалаа. 2025 он хүртэл ковидын жилүүдийг алгасаад тоолоход 4 жил тогтвортой үйл ажиллагаа явуулж бид давхардсан тоогоор 4500 гаруй хүүхдүүдийг дижитал технологийн мэдлэгтэй болгоод байна. Харин энэ дижитал технологийн мэдлэг гэдэгт бид яг юу юу заадаг тухай хялбарчилж тайлбарлахыг  оролдоё.

1. Блок кодоос эхэлдэг тооцоолон бодох сэтгэлгээ

 “Scratch” дээр муурны дүрсээ урагш тав алхуулах гэж буй 9 настай Бүлтгэр хүүгийн дэлгэцийг төсөөлье. Тэр хүүхэд “урд алх” блокыг чирэх бүртээ зөвхөн муурны хөдөлгөөнийг төдийгүй тархиндаа шалтгаан-үр дүнгийн гинж угсарч байна. Яг энэ мөчид бидний камер түүний тархины дүрслэлд шилжвэл нейронууд нь “input → process → output” гэсэн огторгуйн хурдтай гэрлэн зам үүсгэж буйг харна. Энэ бол “логик шат” гэж нэрлэдэг анхны логик модел: дараалал, салаа зам, давталт гэсэн гурван үндсэн элемент дээр тулгуурладаг. Хүүхдийн гарын булчинд текстэн кодын синтакс шивэхээс өмнө тархин дахь алгоритмик шийдвэр гаргах рефлекс тогтоно. Үүнийг математик, хэл бичиг, хөгжим аль ч хичээл дээр хэрэглэж болох тул багш нар “толгой доторх универсаль компьютер” гэж хошигнодог. НҮБ-ын Хүүхдийн сангийн судалгаагаар блок код сургасан бүлгийн сурагчид асуудал шийдэх даалгаврыг код сураагүй үе тэнгийнхнээс 27 % хурдан гүйцэтгэсэн дүн бий. Ингээд бодоход Scratch дээр “муур дэгдэх” төдий хөдөлгөөн нь ирээдүйд бизнесийн төсвөө гар утсан дээрээ секундын дотор тооцоолдог, замын хөдөлгөөний шинэ дүрэм симуляцлах чадавх руу шууд хөтөлдөг. Эцэг эхчүүд “блок код хүүхдийг хөгжөөнт тоглоомоор хуурч байна” гэж андуурдаг ч үнэндээ энэ нь тархины цэвэр STEM фитнес юм. Товчхондоо, блок програмчлал бол хүүхэд бүрийн оюунд суурилах “дижитал булчинг” бэхжүүлэх эхний алхам бөгөөд цаашдын бүх инженерчлэл, шинийг сэтгэх “спортын” үндсэн булчин нь болдог. 

2. Python, C/C++ — “Олон улсын хэл”-ээ нэмэх хүч

Энд бид ангид 15 настай Эрдэнийн бичигдсэн ганцхан Python скриптийнх нь тухай ярилцъя. ‘Python’-ын тавхан мөр код; гэхдээ тэрээр сургуулийнхаа 1200 ширхэг сорилын дүнг секундын дотор шүүн ангилж, багшдаа интерактив график болгон харуулчихна. Энэ бол бүтээмжийн коэффициент гэдэг хэмжигдэхүүн: нэг хүн-минутын ажлыг ямар хурдан, ямар хямд гүйцэтгээд, хэдэн хүнд үр дүнг нь хүргэж чадав? McKinsey-гийн тооцоогоор 2030 он гэхэд Python-той мэргэжилтний бүтээмж “старт-ап”-ын хөрөнгө оруулалтыг 1.7 дахин татах шалтгаан болно. Одоо TОП 15 их сургуулиас 11 нь элсэлтийн нэмэлт оноондоо Python төслийн портфолиог үнэлдэг болсон бол зарим нь (MIT, ETH Zurich) бүр “програмчлалгүй оюутан 2025 оноос авахаа больно” гэж мэдэгдсэн. Хүүхэд C/C++-ийг Arduino дээр дамжуулан эзэмших үедээ логикийн түвшинд “цагаан самбар дээрх” диаграмм, тооцоолон бодох машинтай дүйхүйц нарийвчлалтай болж эхэлдэг. Төсөөлөөд үз: нэгэн өдөр тэр хүүхэд эмнэлгийн Х-цацраг уншдаг AI-ын кодын давтамжийг үе шаттай оптимизацилаад — дэлхийн хаа нэгтээ өвчтөнд оношийг дөрвөн секундээр илүү хурдан гаргахад хүргэнэ.

3. Микроконтроллер, IoT — өдөр тутмын эд зүйлд “оюун ухаан” суулгах чадвар

7-р ангийн Номингоо арван сантиметрийн ургамлаа хөрсний чийг мэдрэгчтэй холбож, Google Sheets-тэй синк хийн өгөгдлөө real-time графиклаж байна. Түүний хувьд энэ бол “ургамал хатахгүй байлгах” цэвэр зугаатай төсөл, харин эдийн засагчдын нүдээр бол агро-технологийн микро-автоматжуулалтын прототип. Хүнд хөдөлмөр бүтэн ажлын цаг авч явдаг усалгааны ажлыг хоёр мэдрэгч, нэг 80 мөр кодоор секундын түвшинд шийдэж буй тохиолдол. Хүүхэд IoT-ийн суурь логикийг ингэж ойлгоно: “Мэдрүүр –> Мэдээлэл –> Үйлдэл –> Цаашдын шийдвэр”. Энэ логик нь үйлдвэрлэлийн роботын гарнаас эхлээд хотын гэрэлтүүлгийг ухаалагаар удирдах smart-city үр ашиг хүртэл масштаблагдах бүрэн боломжтой. Дэлхийн Банкны 2024 оны тайланд IoT чадамжтай хүний жил тутмын дундаж цалин ижил туршлага бүхий “software-only” хөгжүүлэгчээс 22 %-иар өндөр гарсан нь дурдагдсан. Иймд бид Номингоогийн гараар урсах зэс утас, кодын мөр бүрийг “ирээдүйд эдийн засагт шингэх нэмүү өртөг” гэж тайлбарлаж болно. Хамгийн чухал нь тэр ирээдүйд цахилгаан станцын датаг алсаас уншиж, салхин турбиныг автоматаар тохируулах эсвэл хотын ухаалаг хог ангилах системийг зохион бүтээх бүрэн суурьтай болж байна. 

4. Роботик — хурдтай дасан зохицох “спорт-IQ”

Багийн тэмцээн уралдаанд суурилсан энэ хөтөлбөр нь наад зах нь хурд, өнцөг, моторт гүйдэл, саад тотгорын хариу гэх мэт олон бодит ертөнцийн нөхцөл байдалд зохицох робот бүтээхэд чиглэнэ.Тэмцээнд өрсөлдөгч багийн стратеги огцом солигдлоо гэхэд манай багийн ахлагч Bluetooth-р шинэ параметр шивээд л тактикаа “нэн даруй” засах болно. Энэ бол рефлекс хурд – биеийн спортын quick-step шиг, оюун санааны шуурхай адаптаци. IEEE-гийн судалгаагаар роботикийн тэмцээнд идэвхтэй оролцсон дунд ангийн хүүхэд дундажаар 0.4 сек хурдан шийдвэр гаргах чадвартай болдог нь дараагийн шатны математикийн шалгалтаар 13 %-ийн давуу үзүүлэлт авчирсан. Роботын физик хөдөлгөөн, код хоёрын синхрон үйлдэл нь тархинд “үзэгдэл – онол – туршилт” гэсэн шинжлэх ухааны мөчлөг-ийг бодитоор мэдрүүлэхийн зэрэгцээ багийн харилцааг хүчтэй дасгалжуулдаг. Өнөөдрийн энэ талбай дээрх тактикийн нүд ирмэхийн зуур солигдох дадал нь маргааш аврах инженерийн шуурга тулгарсан үед, эсвэл бизнесийн зах зээлд өрсөлдөгч стратегиа эрс өөрчлөхөд хөрвөх хамгийн чухал давуу тал болно. 

БИЧЛЭГ ҮЗЭХ: 

5. Кибер аюулгүй байдал — “дижитал хамгаалалтын ёс зүй”

Кибер халдлага үйлдэх тийм ч хэцүү биш. Гэхдээ эндээс гол асуулт гарч ирнэ: хүүхэд зөвхөн халдаж, эсвэл хамгаалж сурч байна уу, эсвэл ёс зүйн өндөр босготой мэргэжилтэн болон төлөвшиж байна уу? TEEE-ийн кибер аюулгүй байдлын модуль нь “can hack / should hack” гэсэн хоёр ялгаатай үзэл баримтлал дээр тулгуурладаг: чаддаг ч зөвхөн хууль ёсны хүрээнд, зөвшөөрөлтэй үед ашиглах. Хүний хувийн өгөгдөл, байгууллагын нууцлалын үнэ цэнэ ямар их вэ — энэ ойлголтыг бодит кейсээр “шүүх шинжилгээ” хийж, индекс аргаар тооцоолсноор хүүхдийн сэтгэхүйд суулгадаг. Европын Кибер Аюулгүй Байдлын Агентлаг ENISA-гийн тайланд “ёс зүйтэй хакер” бэлтгэх сургалтын сурагчид төслийн дараа ажил олголтын зах зээлд 1.9X илүү эрэлттэй гарсан дүн бий. Мэдээллийн эрин үед өөрийгөө болон өрөөлийг хамгаалах соёл бол зөвхөн мэргэжил бус — дижитал иргэний үндсэн эрх, үүрэг. Хүүхэд энэ модулийг төгсөөд зөвхөн команд “шивж сурсан” гэсэн сертификат авч үлддэггүй; харин дата нууцлалын бодлого бүтээж, аюулгүй байдлын аудит хийхээр бэлэн болох чадвар, ёс зүйн бат бөх суурьтай гардаг. 

6. UI/UX + Төслийн удирдлага — санааг бүтээгдэхүүн болгох бизнесийн хэл

Зүгээр нэг “дизайн гоё” биш — хэрэглэгч төв гэдэг философи сүүлийн үеээс бүх дижитал хэрэглээнд сууж эхэлсэн. Хүүхэд бүр Scrum самбар дээр backlog-оо тусдаа sticky note-оор хөтөлж, хоёр долоо хоногт багшийг төслийн “Product Owner” болгож stand-up хийдэг. Энэ бол гэнэт хараад өнгөрөх тоглоом биш, олон улсын DevOps pipeline-ийг зугуухан ноороглох Leonardo Da Vinci-гийн зурган тэмдэглэл шиг үндэс. Atlassian-ы судалгаагаар Agile дадлага агуулсан ахлах ангийн сурагчид их сургуульд төслийн багийн менежмент хийхдээ эхний улиралд 35 % бага цаг үрсэн нь батлагдсан. Мөн Pitch Day дээр гарахдаа тэд MVP-ээ 90 секундэд танилцуулах “элеватор пич” хэмээх бизнесийн дүрмийг эзэмшдэг. Хүүхэд ингэж санаагаа ойлгомжтой, өгөгдөлд суурилж илэрхийлэх чадвартай болвол ирээдүйд хөрөнгө оруулагч, харилцагчийн өмнө самуун тайлбар биш, “факт + ROI тооцоолол” бүхий товч бөгөөд нягт мессеж хүргэх хүмүүс болж төлөвшинө

7. Capstone — портфолиотой, шууд “CV Level-Up” төгсөлт

“Утаа тодорхойлогч IoT станц + AI загвар”. Сурагчид өөрсдөө дизайн хийж, 3D хэвлэгчээр хайрцаглаж, Arduino-гоо клауд Pool-д холбож, Python-оор загвараа сургасан байна. Төслийг GitHub-т бүртгэж, commit history-гаа бичиж, багш нарт бус олон улсын хөгжүүлэгчдэд pull request хэлбэрээр танилцуулсан. Їүний дараа “Demo Day” дээр 5 минутын pitch, 5 минутын Q&A хийж, үр ашгаа мөнгөн дүнгээр тооцоолж, хотын захиргаанд санал хүргүүлэх бэлэн бизнес-кейс болгоно. Capstone-ийн үнэ цэнэ юунд байдаг вэ? Хүүхэд “би иймэрхүү юм сурсан” гэж ярих биш — “энэ бол миний бүтээсэн бодит шийдэл” гэж харуулах боломж. LinkedIn-ийн data hiring менежерүүд портфолиотой төгсөгчдийн CV-г “code test шаардлагагүй” бүлэгт оруулдаг хувь 42 %-д хүрснийг онцолсон. Өөрөөр хэлбэл, TEEE-ээс гарах сурагчид ажлын ярилцлагад код бичиж шалгуулахын оронд capstone-оо шууд дэлгэцлээд “энэ миний хийсэн ажил” гэж харуулж чадна. Ингэснээр тэд олон улсын топ сургуулийн элсэлтийн комисс, стартап акселератор, гадаад компанийн эрэл хайгуулд өртөх нэн өрсөлдөхүйц CV-тэй болж байна.

Блок кодоос эхэлсэн логик булчин, Python-оор нэмэгдсэн олон улсын нэрийн хуудас, IoT-гоор “материаллаг оюун” бий болгох гараа, роботикийн хормын адаптаци, кибер ёс зүйт хамгаалалт, бизнес логиктой UI/UX, эцэст нь портфолио нотолгоотой capstone — энэ бүх шат бол хүүхдийн ирээдүйн мэргэжлийг сонгохдоо алхам тутамд баталгаат гүүр болж өгдөг. Зөвхөн ирээдүйн ажил биш, харин өнөөдөр гэрлийн хурдтай өөрчлөгдөн буй амьдралд “би асуудлыг харлаа, задлав, шийдлээ бүтээлээ” гэж шуурхай хариулах амьд ур чадвар юм. Ингээд TEEE-ийн сурагчид өнөө маргаашийн хичээлээ хийгээд суух биш — улс, хот, нийгмийн том асуудлыг жижиг сенсор, хэдэн мөр кодоор шийдэж чадах инженерүүдийн эхлэл болж байна. Монгол инженерийн шинэ давалгаа яг эндээс эхэлж байна!

Дүгнэлт: Бага ангиас эхлэн блок кодлохоос мэргэжлийн Python, IoT, кибер аюулгүй байдал, DevOps хүртэл шат ахина. Сурагч бүр 12-р ангид портфолиотой, бодит бүтээгдэхүүн хөгжүүлдэг, дэлхийн хаана ч их сургуульд орон суралцаж инженер болон бэлтгэгдэх эсвэл кодер болон ажиллахад бэлэн бүрэн стекийн ур чадвартай төгсдөг.