Судалгааны ажил: ОХУ-ын банкны үйлчилгээг цахимжуулж, хөрөнгийн зах зээлийг системээр хангах нь

1. Дэлхийн эдийн засаг, дэлхийн банкны системийн хөгжлийн чиг хандлага

Дэлхийн цахим худалдааны зах зээл нь зах зээл, онлайн дэлгүүр гэсэн хоёр үндсэн чиглэлээр хөгжиж байна. Зах зээлд  2019 онд борлуулалт 57%, 2020 онд 62%-иар буурсан үзүүлэлттэй байна.  1 Судлаачдын онцолсноор зах зээлийн үнэ цэнэ нь  тодорхой нэг хэрэглэгчдэд тохиромжтой хувийн хоорондын авцалдаа бий болгох явдал юм.

Зах зээлийн нэг тодорхойлолт нь "худалдан авагч, худалдагч, бусад сонирхогч талууд харилцан үйлчлэх, нэмэлт үйлчилгээгээр дэмжигдсэн, төвлөрсөн зах зээлийн мэдээллийн орон зайгаар дамжуулан арилжаагаа дуусгах боломжийг олгодог компани хоорондын мэдээллийн систем юм."2. Иймд зах зээл нь тодорхой зорилгод зориулагдсан цахим худалдааны платформоор дамжуулан гэрээ байгуулах, гүйлгээ хийх замаар том, дунд, жижиг бизнесийг хөгжүүлэх асар их боломж бөгөөд хэрэглэгч бүр харилцагч талуудтай харилцах, үйл ажиллагааны үйл ажиллагааг удирдах өөрийн гэсэн интерфэйсийг бий болгох боломжийг олгодог. Энэхүү судалгааны ажлын хүрээнд ОХУ-ын жижиг, дунд бизнесийг цахимжуулах замаар санхүүгийн дэмжлэг үзүүлэх асуудлыг Хөрөнгийн зах зээлийн системийн хүрээнд банкны үйлчилгээ, зохицуулалтыг судлах явдал юм. Шинэ мянганд дэлхийн эдийн засгийн тэлэлт хөгжиж буй бүх зах зээлд тархаж, хөгжиж буй орнуудын үндэсний банкны систем дэд бүтэц, болон хүн ам зүйн асуудалтай тулгарсан.Хөгжиж буй орнуудын банкууд Хөрөнгийн зах зээлийн салбарт шинэчлэл хийх хүсэлтэй байгаагаа харуулсан. Deloitte зөвлөх компанийн тэмдэглэлээр банкууд санхүүгийн үйл ажиллагаагаа өргөнөөр төрөлжүүлж байна. Тухайлбал, уламжлалт арилжааны банк  болох "Bank of China" нь  баялгийн менежмент, хөрөнгө оруулалтын банк, даатгал, агаарын хөлгийн лизинг болон бусад санхүүгийн үйлчилгээний салбаруудаар дамжуулан үйл ажиллагаагаа өргөн хүрээнд төрөлжүүлэн явуулж байна. ОХУ-ын Сбербанк нь Европ, Турк болон бусад орнуудад санхүү, банкны иж бүрэн үйлчилгээг санал болгож, газарзүйн өргөн хүрээг хамарсан. Хөгжиж буй орнуудын банкууд хурдацтай өөрчлөгдөж буй орчинд ажиллаж байсан туршлагадаа тулгуурлан үндэсний санхүүгийн зах зээлд стратегийн онцгой байр суурь эзэлдэг.

Хөгжиж буй зах зээл дэх банкуудын газарзүйн болон бүтээгдэхүүний олон янз байдал нь банк, санхүүгийн үйлчилгээг өргөн хүрээнд цахимжуулах хандлагатай байна. Банкны салбарт жижиг дунд бизнес эрхлэгчид, тэр дундаа жижиг, дунд үйлдвэрлэл эрхлэгчдэд үзүүлэх үйлчилгээнд үндсэн өөрчлөлт гарсан нь гар утасны аппликейшнээр дамжуулан банкны үйлчилгээ дэлгэрч байгаа нь нөлөөлсөн гэж судлаачид хэлж байна. Салбар, үйл ажиллагааны оффис, АТМ дахь уламжлалт үйлчилгээг зээл олгох, төлбөр тооцоог хэрэгжүүлэх, бэлэн мөнгө болон түүнтэй адилтгах хөрөнгийг гар утасны төхөөрөмжөөр дамжуулан авах зэргээр сольжээ.

Банкууд уламжлалт бус өрсөлдөгчид болох цахим хэлбэрээр ажилладаг жижиглэн худалдааны сүлжээнүүд, онлайн банкууд болон бусад хүмүүсийн өрсөлдөөнтэй тулгарсан. Цахимжуулалт, алсын зайнаас нэвтрэхтэй холбоотой шинэ нөхцөлд өрсөлдөөнийг даван туулахын тулд банкууд дахь гүйлгээ нь хэд хэдэн шаардлагыг хангасан байх ёстой. Үүнд:

 

a) Сэжигтэй үйл ажиллагааг цаг тухайд нь мэдээлэх замаар данс, тооцооны мөнгөн хөрөнгийн аюулгүй байдалд хэрэглэгчдийн итгэлийг бий болгох;

б) Хэрэглэгчдэд бүтээгдэхүүн, хэрэглэгчдийн бүлгээр борлуулалтыг дүн шинжилгээ хийх, бүтэцжүүлэх, урьдчилан таамаглах, үйлчлүүлэгчийг орхих шалтгааныг тодорхойлох, зардлыг удирдах, ижил төстэй үйл ажиллагааны менежментийн ажлыг гүйцэтгэх боломжийг олгодог аналитик хэрэгслээр хангах;

в) Үйлчлүүлэгчидтэй хувийн харилцааг бий болгох, үйлчлүүлэгчдийг аливаа хэрэгцээг хангахын тулд онлайн банкны үйл ажиллагаа эрхэлдэг хүмүүс гэж үзэх, үүн дээр үндэслэн тус тусад нь тодорхойлсон үйлчилгээг санал болгох;

г) Дижитал хадгалах сангийн аюулгүй байдлыг хангах, мэдээллийн систем дэх эмзэг байдлыг илрүүлэх, арилгах, кибер гэмт хэрэгтнүүдийн үйл ажиллагааг таслан зогсоох;

д) Банкны үйлчилгээний нэг хэсэг болгон харилцагчдад "зөв цагт, зөв газарт" хувийн менежер эсвэл банкны бусад ажилтантай харилцах боломжийг олгох;

е) Банкны хөгжлийн стратегийг дахин бодож үзэх, брэндийг өөрчлөх, алсын зайнаас харилцагчийн үйлчилгээнд суурилсан бизнесийн шинэ загваруудыг нэвтрүүлэх, жишээлбэл, "харагдах ба мэдрэх" формат.

"Deloitte" зөвлөх фирмээс дэлхийн 39 орны 318 банкны дунд явуулсан судалгаагаар алсын зайнаас харилцагчийн үйлчилгээний мэдээллийн платформд бүрэн шилжсэн банкууд үйл ажиллагааны зардлаа бууруулж, оруулсан хөрөнгийн өгөөжийг нэмэгдүүлэхэд маргаангүй үр өгөөж хүртдэг болохыг харуулж байна. Мобайл апп-уудаар дамжуулан эцсийн бүртгэл, алсын зайнаас нэвтрэх технологи нь үйлчлүүлэгчдийг татах, тэдэнд үйлчлэх амжилтын чухал хүчин зүйл болдог. 

Дижиталчлалын чиглэлээр тэргүүлэгч банкууд үйлчлүүлэгчдийг татах, онлайн борлуулалтыг өргөжүүлэхийн тулд дараах хэрэгслийг ашиглаж, хэрэглэгчдэд боломж олгодог. Үүнд:

 

• Хувь хүний санхүүгийн зорилго тавих;
• Банкны үйл ажиллагаа, гүйлгээний ангиллыг удирдах;
• Төсвийн зарлагын хязгаарлалт;
• Хадгаламж, хөрөнгө оруулалтын үйл ажиллагааны талаархи зөвлөмж;
• Санхүүгийн үр дүнг урьдчилан таамаглах;
• Санхүүгийн байдлын үнэлгээ;

Банкны салбарт экосистемийг өргөнөөр ашиглаж байгаа боловч "харилцагчид харагдахуйц" үйлчилгээний технологи нь дижиталчлалын тэргүүлэгч банкуудад хамгийн их хэрэглээг хүлээн авсан. Бусад ханган нийлүүлэгчдийн санхүүгийн үйлчилгээний платформ, харилцагчийн дансыг нэгтгэх, бусад банкинд нээлгэсэн данснаас төлбөр тооцоо хийх "зах зээл" технологи нь дижиталчлалыг өргөжүүлэх хүрээнд банкны үйл ажиллагааг хөгжүүлэх шинэ чиглэл болж байна.

"Deloitte"-ийн зөвлөхүүдийн судалгаагаар "онлайн банк" болон "мобайл банк"-ын үйлчилгээг өөр өөрөөр ашигладаг болохыг тэмдэглэх нь зүйтэй (Хавсралт 3.1.4-ийн Хүснэгт 1). Харилцах дансны удирдлагын чиг үүргийг "мобайл банк" технологиор хамгийн бүрэн ашиглаж байгаа нь ойлгомжтой тул ихэнх банкууд хувийн төлбөр, хувийн хэрэгсэл, виртуал туслах зэрэг шинэ функцүүдийг нэвтрүүлэх үүднээс гар утасны програмуудыг идэвхтэй сайжруулж байна.

Худалдааны банкууд зардлаа бууруулах, бизнесийн үйл явцыг оновчтой болгох, үйл ажиллагааны үр ашгийг нэмэгдүүлэх зорилгоор мэдээллийн технологи, мэдээллийн системд хөрөнгө оруулалт хийж байгааг KPMG зөвлөх компанийн судлаачид онцолж байна. Хувийн харилцааг хувьчилж авах боломж нь банк болон түүний харилцагчийн аль алинд нь хувийн бизнесээ өргөжүүлэх, сайжруулах боломжийг олгодог. ШИНЭ үйлчлүүлэгчтэй харилцах сувгууд, тухайлбал APIs нь санхүүгийн байгууллагуудад шинэ үйлчлүүлэгчдэд хандах боломжийг олгодог. Өргөтгөсөн бодит байдал, түгээсэн леджер технологи маш хурдан хөгжиж байна.  КПМГ-ийн судлаачдын үзэж байгаагаар технологийн бүрэлдэхүүн хэсэг нь өнөөдөр тийм ч хэцүү биш байна.  КПМГ зөвлөх компанийн мэдээлснээр, ирээдүйд худалдааны банкны зах зээлд гурван төрлийн бизнес эрэлттэй байх болно  .

Банкуудын загварууд:

 

1. Бүх нийтийн банкууд. Өргөн хүрээний үйлчлүүлэгчдэд зориулсан өргөн хүрээний үйлчилгээ, өндөр ашигтай сегментүүдэд үйлчлэх салбар сүлжээ, нийгмийн чиг үүрэг (компанийн төлбөр, хөнгөлөлттэй орон сууцны зээл, хөдөө орон нутагт байх гэх мэт). Үйл ажиллагааны загварын автоматжуулалтын хамгийн өндөр түвшин, үйл ажиллагааны өндөр түвшин. Корпорацийн үйлчлүүлэгчид болон өрхүүдэд анхаарлаа хандуулаарай. Дижитал технологи, аналитик дээр төвлөрсөн хөгжлийн стратеги.
2. Худалдаа-эдийн засгийн чиглэлээр үйл ажиллагаа эрхэлдэг банкууд.  Төлбөр тооцоо, суурингийн хангалт.  Аж ахуйн нэгжийн эдийн засаг: Үйл ажиллагааны нэгж өртөг нь үйл ажиллагааны орлогоор төлөгдсөн байх ёстой.  Тодорхой бүлэг үйлчлүүлэгчдэд чиг баримжаа, тодорхой төвлөрсөн үйл ажиллагааны загвар, бүх нийтийн банкны экосистемтэй харилцах. Дижитал  архитектурт хөрөнгө оруулалт хийх.   Үйл ажиллагааны тоог нэмэгдүүлэхийн тулд олон тооны экосистемд оролцох стратеги.
3. "Embedded banks" гэдэг нь Аливаа зүйлийн интернетэд холбогдсон өдөр тутмын болон өдрийн цагаар ажилладаг төхөөрөмжүүдэд суурилуулсан "үл үзэгдэх" зуучлагч юм. "Embedded банкууд" нь тэдгээрт зориулсан хөдөлгөөнт төхөөрөмж, мэдээллийн платформ нийлүүлэгчдийн бүтээсэн сонгосон экосистемийг дэмждэг. Жишээ нь: Samsung, Apple-ийн эко систем. Анхаарал нь API технологи, микро үйлчилгээ, загвар архитектурт төвлөрдөг. Dudin M.N. болон хамтран ажиллагсад нь одоогийн байдлаар байгуулагдсан дижитал банкны бизнесийн гурван загвар болох Англи-Америк, Орос, Европын (Европын орнууд) гэж нэрлэжээ. Дудин М.Н-ийн  өгсөн мэдээлэлд дүн шинжилгээ хийх технологийн талаас нь авч үзвэл, дижитал банкны Англи-Америкийн бизнес загвар нь хамгийн дэвшилтэт технологи бүхий платформууд болон зах зээлийн нэгдсэн системүүд дээр суурилсан бөгөөд түүнийг хөгжүүлж, хадгалж байдаг.  аж үйлдвэрийн удирдагчид – бүлэг (Facebook, Apple, Microsoft, Google, Amazon) болон BAT (BAIDU, ANTFINANCIAL, TENCENT).  Цахим банкны Европын бизнесийн загвар нь  хувийн мэдээллийг зохицуулах, харилцагчид хувийн мэдээллээ хатуу тодорхойлсон бизнесийн бүтцэд түгээх эрх олгох нэгдсэн стандартаар ялгардаг. Энэ нь  кибер аюулгүй байдлыг өндөр түвшинд хангасан байдаг.  Дижитал банкны оросын бизнесийн загвар нь хөгжлийн эхний үе гэдгээрээ онцлог юм. Оросын хамгийн том банкууд нэгдмэл өгөгдөл, баримт бичгийн форматаар нэгдмэл бус бие даасан шийдлүүдийг хэрэгжүүлж, боловсруулдаг.

 

2. Оросын банкны системийн цахим сувгаар дамжуулан үйлчилгээ үзүүлэх өнөөгийн байдал, чадавхи

Хавсралт 3.1.4-т 2-р хүснэгтэд дотоодын банкны салбарын макро эдийн засгийн үзүүлэлтийг харуулав.  Өмнөх хос багананд дурьдсанчлан ОХУ-ын үндэсний банкны систем идэвхтэй хөгжиж байгаа бөгөөд 2018-2021 онуудад өсөлт өндөр байгааг харуулж байна. Банкны салбарын хөрөнгө 56%-иар өсч, ДНБ-д эзлэх хувь 84.9%-иас 92.0% болж өөрчлөгдсөн байна. Үүний зэрэгцээ зээлийн байгууллагуудын тоо 484 нэгж (2018.01.01) байснаас 370 нэгж болж (2022.01.01) буурчээ.

Гэсэн хэдий ч ОХУ-ын банкны систем нь зээлийн байгууллагуудын хөрөнгийн хувьд ялгаатай хэвээр байгааг тэмдэглэх нь зүйтэй (Хавсралт 3.1. 4-ийн Хүснэгт 3). Оросын хамгийн том таван банк нь үндэсний банкны системийн нийт хөрөнгийн 64%-ийг бүрдүүлдэг бол  үнэлгээг хаасан 270 банк нийт хөрөнгийн ердөө 2%-ийг эзэлдэг байна. Тиймээс шинэ тоон технологийг хөгжүүлэх, алсын үйлчлүүлэгчийн үйлчилгээний мэдээллийн платформ руу шилжих нь  ерөнхийдөө Оросын банкуудын хувьд маш бэрхшээлтэй байх болно гэсэн Бяканова Н.И.гийн үзэл бодолтой санал нийлэх шаардлагатай.   Тавь дахь байр сууринаас  доогуур үнэлгээ  , үүний ашиг нь   цахимжуулалтын салбарт хөрөнгө оруулалтын идэвхтэй үйл ажиллагаа явуулах нь хангалтгүй гэдэг нь тодорхой. Түүгээр ч барахгүй ийм банкуудын хувьд банкны үйлчилгээг цахимжуулах замаар өрсөлдөх давуу талыг хангах зайлшгүй шаардлага тулгараад байгаа тул Оросын томоохон банкуудтай өрсөлдөх боломжтой болж байна. Цаашид жижиг, дунд банкууд үйл ажиллагааны дижитал өөрчлөлтийг хэрэгжүүлэх, хамгийн том банкуудтай харилцагчийн төлөө өрсөлдөх хангалттай боломж байхгүй тул банкны салбарыг орхихоос өөр аргагүй болно. жижиг, дунд бизнес эрхлэгчдэд санхүүгийн платформ ашиглах боломжийг олгох зах зээлийг бий болгох ажлыг Оросын томоохон банкууд гүйцэтгэнэ гэсэн дүгнэлт гарч байна.

Боркова Э.А. болон түүний хамтран зүтгэгчид Оросын цахим эдийн засгийн дараах чиг хандлагыг нэрлэжээ. Энэ нь мэдээж банкны салбарт хамааралтай. Үүнд: кибер аюулгүй байдал, B2B зах зээл, төрийн үйлчилгээг цахимжуулах, хил дамнасан хамтын ажиллагаа, нийтлэг IT-шинжээчдийг бий болгох зэрэг нь банкны салбарт дижиталчлалын 5 гол үе шатыг тодорхойлсон байна. Үүнд:

1.  Дижитал сувгуудын (АТМ, чатбот, мобайл банк) гарч ирсэн нь хэрэглэгч  - банкны харилцагчийн төв дэх экосистемийг бий болгох боломжийг олгодог;
2. Төгсгөлөөс төгсгөлд (Англи хэл) үүсгэх боломжийг олгодог дижитал бүтээгдэхүүн (алсын болон контактгүй төлбөр, дижитал хадгалалт) хөгжүүлэх. Хэрэглэгчийн сэтгэл ханамжийг өдрийн турш хангах зориулалттай бүтээгдэхүүн;
3. Банкны үйлчилгээг хүлээн авах хугацаа, газрыг хязгаарлахгүйгээр мэдээллийн үйлчилгээний иж бүрэн мөчлөгийг зохион байгуулах;
4. Үйл ажиллагааны бизнесийн процессыг автоматжуулах, санхүүгийн менежментийн асуудлыг шийдвэрлэхэд үйлчлүүлэгчдийг дэмжих асар их хэмжээний мэдээллийг боловсруулах хиймэл оюун ухааныг бий болгох "дижитал тархи" бий болгох;
5. Бий болгосон дижитал платформ дээр үндэслэн банкны цаашдын хөгжлийг хангах "дижитал ДНХ" бий болсон.

Дудин М.Н. болон хамтран ажиллагсад Оросын банкуудын ашигладаг дөрвөн төрлийн дижитал банкны бизнесийн загварыг тодорхойлсон (Хавсралт 3.1.4-ийн Хүснэгт 4). Санал болгож буй ангилал нь KPMG-ийн зөвлөхүүдийн санал болгосон ангилалтай (өмнөх догол мөрийг үзнэ үү) хамааралтай боловч бидний бодлоор Оросын банкуудын хээрийн судалгааны талаар цаашид нарийвчлан боловсруулах шаардлагатай байна.

Оросын банкууд ашиглаж буй дижитал банкны загварыг сайжруулах өөр өөр стратегийг олж хардаг гэдгийг тэмдэглэх нь зүйтэй.

Оросын кредит байгууллагуудын цахим банкны практикт тулгамдаж буй дараах асуудлууд:

1) Цахим баримт бичиг, өгөгдөл, хүсэлтийн хэлбэрээр нэгдмэл байдал, нийтээр хүлээн зөвшөөрөгдсөн стандарт дутмаг;

2) Хувийн шинж чанар багатай (хувийн төлөвшил);

3) Ашигласан үйлчилгээний функциональ хязгаарлалт;

4) Хиймэл оюун ухааныг ашиглах түвшин хангалтгүй;

5) Аналитик дэмжлэг дутмаг;

6) Хувиараа бизнес эрхлэгчид, жижиг, дунд бизнес эрхлэгчдэд зориулсан зах зээлийн хомсдол;

7) Хувийн үйлчлүүлэгчдэд зориулсан үйлчилгээний хуваагдал байдал.

Банкны үйлчилгээг дижиталжуулах дотоодын салбар дахь эрчимжилт өндөр байгааг ОХУ-ын Банкнаас гаргасан дараах мэдээллээр нотолж байна: Орос улсад 2016 оны 5-р сард судалгаанд оролцогчдын ердөө 23.7% нь банкны данс руугаа алсаас хандах хандалтыг ашигласан бол гурван жилийн дараа энэ үзүүлэлт аль хэдийн 55.2%болж  буурчээ. 2020 оны эцсийн байдлаар бэлэн бус төлбөрийн эзлэх хувь 70.3% байна. ОХУ-ын Банк нь үндэсний санхүүгийн салбарын дижитал өөрчлөлтийг (Нэгдсэн биометрийн систем, Зах зээлийн төсөл, алсаас таних, дижитал профайл, хурдан төлбөрийн систем, цахим баримт бичгийн менежмент) идэвхтэй дэмжиж байна

Дээрхээс дараах хэд хэдэн дүгнэлтүүд байна:

1. ОХУ-д банкны салбарыг цахимжуулах нөхцөл бүрдэж, энэ үйл явц идэвхтэй өргөжиж, үйлчлүүлэгчдийн тоо нэмэгдэж байна. Энэ чиглэлд ОХУ-ын Засгийн газар, ОХУ-ын Банк, Оросын зээлийн байгууллагууд идэвхтэй хүчин чармайлт гаргаж байна.
2. Оросын банкны салбарыг дижитал болгох ажил хөгжлийн эхний шатандаа явж байгаа бол гадаадын томоохон банкууд дижитал банкны бизнесийн загваруудыг аль хэдийн хэрэгжүүлээд байна. Оросын банкуудад тулгарч буй бэрхшээл нь зөвхөн хууль тогтоомжийн нөхцлөөс гадна гадаадын ханган нийлүүлэгчдээс хамааралгүй дотоодын програм хангамжийн бүтээгдэхүүн хэлбэрээр бэлэн технологийн шийдэл дутмаг байгаатай холбоотой юм.

БАНКНЫ ҮЙЛЧИЛГЭЭГ ЦАХИМЖУУЛАХ, ЖИЖИГ,  ДУНД АЖ АХУЙН НЭГЖ БАЙГУУЛЛАГАД  САНХҮҮГИЙН ДЭМЖЛЭГ ҮЗҮҮЛЭХ САНАЛ ОРУУЛАХ ЗЭРЭГ НАВИГАЦИЙН МАТЕРИАЛ ЭНТЕРТАЙНМЕНТ

 

Хүснэгт 1 – "Онлайн банк", "мобайл банк" үйлчилгээг нийт хэрэглэгчдийн хувиар ашиглах