Д.Мөнх-Эрдэнэ: Тэвчээр, зүтгэл бол амжилтад хүрэх үндэс

Сэтгүүлч, хөтлөгч Х.Дорж­паламын үзэгч, сонсогч, уншигчдад бэлтгэн хүргэдэг “100 асуулт” нэвтрүүлгийн зочноор Хуульч Дэмбэрэлцэрэнгийн Мөнх-Эрдэнэ оролцсоныг хүргэж байна

-Танд энэ өдрийн мэндийг хүргэе. Юуны өмнө урилгыг маань хүлээн авч хүрэлцэн ирсэнд баярлалаа.

-Танд бас энэ өдрийн мэнд хүргэе.

-Та гэр бүлийнхнийгээ  танилцуулаач?

-Манай эхнэр Мөнхжаргал гэж хүн бий. Бид хүү, охин хоёртой, ам бүл дөрвүүлээ. Хүүхдүүд маань сургуулийн сурагчид.

-Сүүлийн үед та юу хийж байна вэ?

-Сүүлийн үед хүмүүст хуулийн зөвлөгөө, туслалцаа голцуу үзүүлж байна.

-Таны хэлэх дуртай үг юу вэ?

-Санаа сайн бол заяа сайн гэдэг үгийг их боддог, хэлдэг. Найз нөхдөдөө ч энэ үгийг байнга хэлдэг.

-Таны сонирхол юу вэ?

-Сагсан бөмбөгт их дуртай. Би өөрөө бага байхдаа сагсан бөмбөгийн спортоор хичээллэж байсан. 1995-1996 оны анхны Хүүхдийн лигийн аварга болж байлаа. Мөн өсвөр үе, залуучуудын ч аварга болж явлаа. Энэ спортоороо спортын мастер цол хүртэж байсан. Хүүхдүүдээ ч спортод дуртай, түүгээр хичээллэдэг хүмүүс болоосой гэж их хүсдэг.

-Одоо хэр хичээллэж чадаж байна вэ?

-Цаг завтай үедээ найз нөхөдтэйгөө нийлээд тоглож л байгаа. Хүний дуртай юм гэдэг холддоггүй юм байна. Сагсны, хар багын найз нөхөд их олон бий.

-Та багадаа ямар мэргэ­жилтэй болоё гэж боддог байв?

-Дунд ангид байхаасаа л хуулийн мэргэжил сонирхож эхэлсэн. Учир нь манай аав Дашдоржийн Дэмбэрэлцэрэн гэж хуульч хүн байсан. Хүний гэр бүлийн хүмүүжил, өссөн орчин хүнийг хөтөлж, чиглүүлдэг байх гэж боддог.

-Хэр стрессдэж байна вэ?

-Стрессгүй хүн, нийгэм гэж юу байхав. Гэхдээ би бол харьцангуй тайван хүн учраас гайгүй. Юманд яаж ханддагаас их шалтгаалдаг байх гэж боддог.

-Үндсэн хуулийн нэмэлт, өөрчлөлтийн талаар та энэ талаар үзэл бодлоо хэлээч?

-Өмнө нь болохгүй байсан зүйлээ засах гэж монголын ард түмэн, УИХ, Засгийн газар энэ өөрчлөлтийг хийсэн. Гэхдээ хууль дагаж, мөрдөж эхлэхэд хугацаа шаардлагатай байсан учраас тавдугаар сарын 25 гэдэг өдрийг тогтоосон. Үндсэн хуулиас өөр том хууль гэж байх ёсгүй, бүгдээр даган биелүүлж мөрдөх учиртай. Энэ асуудалд янз янзын байр суурьтай олон хүн бий. Гэхдээ миний хувьд бол бүх нийтээр дагаж мөрдөх, хуулийг хэрэгжүүлэхийг уриалж дэмжиж л байгаа.

-Таны үнэт зүйл юу вэ?

-Аливаа асуудалд зарчимтай хандахыг хичээдэг маань миний үнэт зүйл гэж хэлмээр байна.

-Шүүмжлэлд хэр өртөж байна вэ?

-Шүүмжлүүлдэггүй хүн гэж юу байхав. Ер нь би хувийн хэвшилд ажиллаж үзлээ, төрийн алба ч хашиж үзлээ. Ажил хийж байгаа хүн л шүүмжлүүлдэг. Би өөрөө ч хүний алдаа, дутагдалыг ил цагаан хэлж, шүүмжилдэг. Хүн ер нь шүүмжлэлийг авах гээхийн ухаанаар хүлээж авч сурах нь чухал.

-“Туушиндах” гэж хэлц шахуу яригдсан явган хүний зам чөлөөлөх ажлыг та хотын даргын зөвлөх байхдаа эхлүүлж, өндөр оролцоотой байсныг мэднэ. Энэ талаараа яриач?

-Ер нь энэ бол төрийн хууль биелэж байгаа л гэсэн үг. Аливаа хууль алагчилгүй нэг мөр хэрэгждэг байх ёстой. Дарга, цэрэг огт хамаа байхгүй. Манай нийгэмд энэ зарчим нэлээд алдагдаад байсан тал бий. Олон жил байрны голын талбайг хашаалаад юу ч хийгээгүй байхад байрных нь хүүхдүүд тоглох талбайгүй, хөгшид нь нарлаж суух газаргүй байгаа нөхцөл байдал одоо ч байсаар байна. Явган хүн явж байхад зам нь гэнэт алга болоод машин замтай нийлчихдэг. Осол аваарт өртөх эрсдэл маш өндөр ийм тохиолдлуудыг бид засах ёстой. Тэгэхээр нэг компанийн эрх ашгаас нийтийн эрх ашгийг нэгдүгээрт тавих хэрэгтэй. Тийм учраас л бид энэ ажлыг эхлүүлсэн. Том газар нь л яригдаад байгаа болохоос биш үүн шиг олон ажлыг манай хамт олон хийж гүйцэтгэсэн. Энэ ажлыг зохион байгуулж, удирдлагаар хангаж оролцсон хүмүүсийн нэг нь л би. Чойжин ламын музей, Богт хааны ордон музей гээд олон газруудыг чөлөөлсөн. Багцаагаар 80 га газрыг гурван жилийн хугацаанд нийтийн эзэмшилд шилжүүлсэн байна лээ. Бас 240 га газрыг сургууль, цэцэрлэг барих зориулалтаар чөлөөлж чадсан.

-Тухайн байгуул­лагуудтай ойлголцоход хэр хүндрэлтэй вэ?

-Манайхан аливаа зүйлийг ямар нэг аргаар аргалаад сурчихсан. Албан шаардлага өгөхөөр хариу өгөхгүй хэрнээ дээгүүр яриулаад, дарамтлах гэж үзнэ, хэвлэл мэдээллээр харлуулахыг оролдоно. Энэ мэтээр аргалаад сурчихсан байдлыг бид бут цохих ёстой. Олон нийтдээ хийх гэж байгаа ажлаа зөв ойлгуулж, дэмжлэгийг нь авч чадвал ямар ч аргаар харлуулж, болиулж чадахгүй.

-Нийслэлд ажиллаж байсан хүний хувьд асуухад “Газрын мафи” гэж яригдаад байгаа зүйл байдаг уу?

-Шулуухан хэлэхэд энэ зүйл байдаг байсан болоод л энэ замбараагүй байдал бий болсон. Мафи гэж бүлэг зохион байгуулалттай гэмт хэргийг хэлж байгаа. Иргэдэд зориулагдаагүй энэ их газар олголт, шийдвэрүүд байсан болоод л хүүхдүүд тоглох талбай, хүмүүс амрах газар, машины зогсоолгүй байдал үүссэн. Нэг хүн хэчнээн га газар авчихсан байдал одоо хүртэл байж л байна шүү дээ.

-Таныхаар хүн яаж явах нь юунаас шалтгаалдаг вэ?

-Хүн хамгийн нэгдүгээрт зөв байх ёстой. Шударга гэхээр их харьцангуй ойлголт л доо. Хүнлэг, нийтийн эрх ашгийг харгалздаг, аминч биш байх хэрэгтэй. Нэг хүнд тус болбол өөр нэгэнд өнөөх нь тус болно. Нэг хүн зөв зүйл хийвэл, бусад нь дагаад зөв үйл хийнэ.

-Жаахан хэцүү үедээ таны хүч авдаг зүйл юу вэ?

-Аливаад зарчимтай хандаж ирсэн, би. Ямар ч том дарга байсан үнэнийг нь шударга л хэлдэг. Хэзээ ч тал олох гэж зусардаж яваагүй. Хуулийн хүрээнд л зөвлөгөө өгч, алдаа дутагдлыг нь хэлж явсан. Ийм зоримог байдлаар хийж, хэлж явсан маань эргээд надад урам зориг өгдөг. Бас сайхан гэр бүл, үр хүүхдүүдээсээ эрч хүчээ нөхдөг.

-Танд дургүй хүн хэр олон бол?

-Өө, байгаа байх. Сайн мэдэхгүй байна.

-Улс төр гэдэг зүйлийг та цөөн үгээр тодорхойлооч?

-Төрийг засах урлаг юм болов уу?

-Таны хамгийн тэвчдэггүй зүйл юу вэ?

-Бүүр нэг ажил хийдэггүй нөхдүүд байдаг даа. Бялдууч, аливааг аргалах гэсэн байдлууд төвөгтэй.

-Амжилт гэж таныхаар юу вэ?

-Их харьцангуй зүйл л дээ. Хүн болгон өөрийнхөөрөө тайлбарлах байх. Хүн бүрт өөрийн гэсэн хүсэл мөрөөдөл, эрмэлзэл байгаа. Тэгэхээр өөр, өөрийн гэсэн ялалт, амжилт ч гэсэн бий. Миний хувьд тодорхойлох юм бол алга. Би өөрөө дандаа тэмцэж явна. Спортын тавцанд шилдэг нь байгаагүй ч хамгийн ихээрээ хичээж, хөдөлмөрлөж ирсэн. Тэгж чадвал амжилтад хүрч, хожиж болдог юм гэдгийг ойлгосон. Амьдрал дээр ч энэ адилхан. Томас Эдинсон гэрлийн чийдэн бүтээхдээ өчнөөн мянган удаа туршиж үзсэн юм гэнэ лээ. Магадгүй 100 дахь туршилтан дээрээ шантраад больчихсон бол юу ч бүтээж чадахгүй л байх байсан. Тэгэхээр тэвчээр, зүтгэл амжилтад хүрэх үндэс.

-Таны хамгийн сайн хийж чаддаг зүйл юу вэ?

-Надаас илүү намайг сайн таньдаг, хамтран зүтгэгчид маань илүү хэлэх байх. Тэрэнгүй өөрийгөө үүнийг сайн хийдэг гэж хэлэх жаахан хэцүү юм байна шүү. Аливааг зохицуулах гэж хичээдэг маань байж мэдэх юм.

-Маш их уурлавал яадаг вэ?

-Ер нь дуугай болчихдог талдаа. Тэр бүр хүнтэй түр тар гээд байдаггүй.

-Таны сонсохыг ч хүсдэггүй үг юу вэ?

-Энэ талаар ёстой бодож байгаагүй юм байна.

-Юунд хамгийн ихээр суралцахыг хүсч байна вэ?

-Хуульч гэж сайхан мэргэжилд дурлаж, эзэмшсэн. Хийх юм, сурах юм их бий. Мөнх-Эрдэнэ гэж үнэхээр сайн хуульч шүү гэж хүлээн зөвшөөрөгдөхүйц болох юмсан. Хууль гэдэг бол байнгын суралцахын нэр.

-Таныхаар Улаанбаатар хот ямар байх ёстой вэ?

-Хүндээ ээлтэй хот байх ёстой. Хүн байгалийн амьтан. Тиймээс амарч зугаалах орчин, тоглох талбайтай байх ёстой. Хийх ажил маш их байгаа. Одоо харин энэ Засгийн газар агаарын бохирдлыг бууруулах тал дээр ажил хийгээд тодорхой үр дүнд хүрлээ. Болдог юм байна гэдгийг харууллаа.

-Төрийн залгамж халаа гэж байдаг. Тэгэхээр өмнөх нийслэлийн удирдлагуудын санаж сэдсэн, эхлүүлсэн ажлууд одоо явж байгаа юу?

-Янз бүр л байгаа. Залгамж халаа гэж байх ёстой. Тэгээд ч аливаа зүйлийн шууд үр дүн ганц нэгхэн жилийн дотор гардаггүй. Нэлээн хөрөнгө зарцуулсан, сэтгэл гаргасан ажил дундаасаа зогсчих харамсалтай. Тиймээс энэ залгамж халаад цаашдаа улам л анхаарал хандуулах хэрэгтэй. Төрийн залгамж чанар гэдэг мэргэшсэн төрийн албан хаагч дээр тулгуурладаг гэж би боддог. Халаа, сэлгээ ойрхон ороод байх нь төрийн ой санамж алдагдах аюултай. Олон улсын байгууллагуудын хэлдэг юм ерөөсөө л нэг ажил эхлүүлээд явж байтал хариуцагч нь солигдчихдог. Дахиад шинээр эхлэх болдог гэдэг. Цаашдаа бид энэ дээр маш их анхаарал хандуулах хэрэгтэй. Хамгийн үнэтэй капитал бол хүн өөрөө.

-Хууль гэдэг зүйлд чанга, сул гэдэг ойлголт байдаг юм уу?

-Нөхцлөөсөө хамаарна. Хууль өөрөө чанга, сул уу гэхээсээ илүүтэй шударга эсэх нь чухал. Авлига албан тушаалын хэрэгтэн, орон байрны хулгайч хоёр адилхан ял авдаг байж болох уу. Энэ хоёр гэмт хэргийн нийгмийн аюулын хэр хэмжээ, хор хохирол тэнгэр газар шиг ялгаатай.

-Сүүлийн үед хар тамхитай холбоотой гэмт хэргүүд ихэссэн ч толгойг нь илээд байгаа юм шиг санагддаг. Үүн дээр таны бодол?

-Зөөлдөөд байна. Хар тамхитай тэмцэж байгаа төрийн бодлого зөөлхөн байна. Энэ төрлийн гэмт хэрэг зохион байгуулалтад орсон. Хүүхэд, залуучуудыг уруу татаж байна. Төрийн албыг ч хамарсан мафи, сүлжээ бий болчихсон. Дипломат албаныхныг л хар л даа. Маш ноцтой байдал үүсчихээд байна. Хар тамхины гэмт хэрэгтэй тэмцэх үндэсний хөтөлбөр батлах хэрэгтэй. Одоо л дарж авахгүй бол бид дийлэхээ болино шүү.

-Төрийн жинхэнэ албан хаагч гэж ямар байх ёстой юм бэ?

-Хуулиа мэддэг, хэрэгжүүлж чаддаг, иргэд олон нийтийн эрх ашгийг дээдэлдэг, эрх ашгийн эрэмбэ дараагаа сайн мэддэг хүмүүс байх ёстой.

-Гэр хорооллыг дахин төлөвлөх гэж том ажил байна. Үүнд хэр урт хугацаа орох бол. Та яаж хардаг вэ?

-Гэр хороололд 800 гаруй мянган хүн амьдарч байгаа. Энэ хөтөлбөр минийхээр хоёр гурван чиглэлээр явагдах ёстой. Нэгд хаус хороолол болгон хөгжүүлэх чиглэлээр явагдах хэрэгтэй. Бичил станцуудыг олноор бий болгох хэрэгтэй. Ингэвэл хөшөөндөө сайхан амьдрах боломж байна. Нөгөөтэйгүүр Сэлбэ, Баянхошуу зэрэг дэд төвийн ажлыг үргэлжлүүлэх хэрэгтэй. Мөн хүссэн иргэдийнхээ газрыг орон сууцаар солих хөтөлбөр хэрэгжүүлж болно. Бид нарын үед хэрэгжүүлээд зуу гаруй айлыг оруулсан. Иргэд их дуртай байдаг юм билээ. Ингэж олон фронтоор зэрэг дайрвал гэр хорооллоо ногооруулж хотоо ногоон хот болгож болно. Айл бүрийг моджуулж, хашаандаа сайхан амьдрахад нь хот дэмжлэг үзүүлэх, энэ төрлийн ажлыг хийх эрх зүйн орчныг бүрдүүлэх тал дээр ахиц гарсан.

-Таны бахархал юу вэ?

-Олон зүйл бий дээ. Хүн эх орноороо бахархана. Хийж бүтээснээрээ бахархана. Хийсэн ажлын маань талаар хүмүүс ам сайтай байх үнэхээр сайхан. Үр хүүхэд, найз нөхдөөрөө бахархана. Улс оронд болж бүтэж байгаа юм бас байна шүү дээ. Утааны асуудлыг шийдэж чадлаа. Хэчнээн олон хүмүүсийн ирээдүйн эрүүл мэндийг хамгаалж байгаа бол доо гэж боддог.

-Таны хамгийн их айдаг зүйл юу вэ?

-Ний нуугүй хэлэхэд хамгийн гэж бодож үзээгүй юм байна. Айдасгүй хүн гэж байхгүй байх.

-Таныг хэн нэгэнд баярлалаа гэж хэлээч гэвэл хэнд хэлэх вэ?

-Ээждээ л хэлнэ. Аав маань бурхны оронд одсон. Ээж маань их шударга, биднийхээ төлөө олон зүйлийг туулсан мундаг эмэгтэй байдаг. Үнэхээр тэмцэгч амьдралын баяр баясгалантай явж чаддаг. Монголын эмэгтэйчүүд ер нь их хүчтэй шүү. Тэд маань маш их ачаа үүрч байна шүү дээ. Ээждээ маш их хайртай шүү, баярлалаа гэж хэлье. Та минь миний, манай гэр бүлийн бахархал болсон хүн шүү.

-Манай нийгэмд нэн яаралтай өөрчлөх зүйл их бий. Таныхаар хамгийн түрүүнд юу хийх ёстой вэ?

-Хуульч хүний хувьд хэлэхэд хамгийн түрүүнд бид хуулиа ягштал баримталдаг болох ёстой. Гарц олох гэсэн нэртэй тойрсоор байгаад бид хуульгүй нийгэм рүү явах нь. Ингэж чадвал маш их зүйл цэгцэрнэ.

-Асуудал тулгарахад бид “хэн рүү ярих вэ” гэсэн бодолтой болчихсон маань юуных юм бол?

-Нэг талаасаа төрийн албаны хүнд суртал хүмүүсийг ийм зүйл рүү түлхэж байгаа. Дээрээс нь манайхны юмыг амар хялбараар хийчих гэсэн бодол нөлөөлдөг байх. Олон мянган тусгай зөвшөөрлийг болиулаад зөвшөөрөл өгдөг биш бүртгэдэг тогтолцоо руу шилжих хэрэгтэй.

-Таны муу зуршил юу вэ?

-Зөндөө муу зуршилтай байх.

-Таны харамсаж явдаг зүйл юу вэ?

-Би нэг юм боддог юм. Аав маань их залуугаараа өвдсөн юм билээ. Олон жил гэртээ байсан. Өвдөөгүй байсан бол их олон жил хүн арддаа тустай олон ажил хийх байсан даа гэж боддог. Хийснээсээ бүр ихийг хийх байсан.

-Сайхан Монгол орон ойрхон байна уу?

-Ойрхон. Гэхдээ хэр ойрхон байлгахыг бид шийднэ. Хуулиа хэрэгжүүлдэг байх юм бол ойрхон. Хуульгүй нийгэм бий болговол хол болно. Бидэнд бүх боломж бий. Бизнес эрхлэгчдээ дэмждэг, төр нь шударга байх ёстой. Сайхан түүх байна, байгалийн баялаг байна, эр зоригтой ард түмэн байна. Бидэнд өөр юу хэрэгтэй юм.

-Таныг өөрийнхөө ажилд дүн тавь гэвэл ямар дүн тавих вэ?

-Хувьчилж бодвол 80 хувь л тавимаар байна.

-Бидний урилгыг хүлээн авсан танд баярлалаа.

-Энэ сайхан нэвтрүүлэгт оролцуулсан та бүхэнд маш их баярлалаа.