Монгол Улс дүр эсгэсэн хуурамч ардчилалтай гэж гадныхан шүүмжилжээ

Дэлхийн улс орнуудын эрх чөлөөний индексийг гаргахад Монгол Улс “Эрх чөлөөтэй, ардчилсан” гэх ангилалд оржээ. Манайхтай мөр зэрэгцэн АНУ, Канад, Европын холбоо, Япон, Энэтхэг, Австрали, Бразил, Аргентин зэрэг улс ардчиллын зарчмыг хэрэгжүүлж чадаж байгаад тооцогджээ. Тэгвэл “Ubc.ca” цахим хуудаст энэ индекстэй уялдуулан Монголын ардчиллыг юу гэж бичсэнийг орчуулан хүргэж байна.

Монгол Улс дэлхийн эрх чөлөөний тайланд хэрхэн оноо цуглуулав

Ер нь бол Монгол Улс ардчиллын дутагдалд орсон. Яагаад ийм гаргалгаа хийв гэхээр, нэгдүгээрт харьцуулсан дүгнэлтийн үр дүн. Хоёрдугаарт, өнөөдөр ардчилал бий эсэхэд олон тохиолдлоор санал зөрөлдөж байгаа ба үүнийг оноо цуглуулсан байдлаас харж болно.

Жишиг ардчилал

Энд ардчиллын хэд хэдэн чухал туршлагыг дурдах ёстой. Угаасаа олон нийтийн тодорхой хэсэг нь ардчилагчид байхад бусад нь ажиглагчид байдаг. Ардчиллын стандартууд гэж бий бөгөөд эдгээрээс аль нэг нь давамгайлна. Тухайлбал, ёс суртахууны, философийн, эмпирик гэх мэт. Үүнээс улстөрийн үзэл бодлоо илэрхийлэх эрх чөлөө дутагдах нь хамгийн том саад бэхшээл юм.

Энэ бол Монголын ардчиллын үнэн яах аргагүй мөн юм. Монголд сонгуулийн идэвх буурч, оролцогч талуудын бодлогын сонголт дутагдаж, улстөрийн системийг сайжруулах хөтөлбөрүүд авлигад баригдсан. Хэдийгээр ардчилсан орнуудынх шиг үнэт зарчмууд хэрэгжиж буй мэт ч бодит байдал нь ийм. Өөрөөр хэлбэл, яг Япон, Канад, Германынх шиг ч суурьтай ч хэрэгжилт нь дээр хэлсэнтэй адил.

Хэрвээ Эрх чөлөөний танхимын тайланг харвал Монгол Улс “Сонгуулийн явц” зэрэг шалгуураар 12 онооноос 11-ийг авсан жишээтэй. Яагаад гэвэл, Монголын Сонгуулийн хууль, зарчим нь ардчилалд тохироод байгаа юм.

Бусад 11 оноо авсан улсад Аргентин, Бразил, Энэтхэг, Индонез, Тайван, АНУ орж байгаа бол Япон улс оноог бүрэн авсан байна. Харин Орос 1, Хятад 0 оноо авчээ. Эдгээр хоёр орон Монголын хөрш.

Гэтэл “Хуулиа дээдлэх” гэсэн шалгуураар харахад Монгол маш бага, 16 онооноос 12-ыг авсан нь Гана, Итали, Словактай адил байлаа. Харин Азийн орнууд, тухайлбал Тайван /14/, Япон /15/, Өмнөд Солонгос /13/ энэ үзүүлэлтээр нэлээд дээгүүрт жагссан байна.

Гэхдээ Монгол Улсын ардчиллыг арагш чангаадаг хамгийн том хүчин зүйл бол авлига. Энэ шалгуураар Монгол C-гээс доош ангилалд орсон байх жишээний. Авлигыг хэмждэг “Засгийн газрын үйл ажиллагаа” шалгуурт Монгол 9 оноо авсан нь Хроват, Ямайка, Намибтай адил ажээ.

Монгол Улсын эрх чөлөөний оноо

Дэлхийн Эрх чөлөөний тайланд Монгол Улсыг хэрхэн дүгнэсэнтэй санал нийлэхгүй байж болно. Гэвч энэ нь цэвэр хөндлөнгийн дүгнэлт.

Энд нэг асуудал байгаа нь Дэлхийн Эрх чөлөөний тайланд улстөр гэхээсээ хувь х үний эрх чөлөөг өргөн хүрээнд судалдаг. Сонгуулийн хууль, зарчим хувь хүнд цэвэр сонголт хийх боломж өгч байна уу, эдгээр нь олон улсын конвенц, ардчиллын зарчимд нийцэж байгнаа эсэхийг дүгнэнэ гэсэн үг. Ерөөс иргэний эрх гэдэг нь ардчиллын хамгийн үнэт зүйл.

Иргэний эрх чөлөөний ангиллаар Монгол Улс 52-оос 50-д орсон байна. Энэ нь иргэний хуулиудтай холбоотой дүгнэлт юм. Монгол энэ үзүүлэлтээр тогтмол буурсаар байгаа.

Д.Маргад