Дорноговьд л малын цус ойртож, Хонгорт л хүмүүс нийтээрээ хамуурдаг байх нь уу

Дорноговийн Зүүнбаян сумын нэгэн малчных ураны хайгуулын бүсээс есөн км зайтай нутагладаг юм байна. Гэтэл энэ хаврын төл малууд гэж хүн харахын эцэсгүй гажигтай, хэлбэр дүрсгүй амьтад гарчээ. Ганцхан айлын жишээг дурдаж байгаа шүү. Энэ сарын 10-нд авсан гэрэл зургууд нь одоо фейсбүүк, твиттерээр цацагдаж, дуулиан тарьж байна.

Тэгсэн чинь холбогдох байгууллагууд нь үүнийг малын цус ойртолттой холбон тайлбарлажээ. Очиж очиж урантай, тэрийг нь ухаж төнхөөд байгаа газарт л цус ойртоод, бусад газарт таг чиг байна гэж юу байх вэ.

Тэгээд ч урьд өмнө нь цус ойртсоноос болж ийм аймшигтай хурга, тугал гарсныг лав дуулаагүй юм байна. Яг нарийндаа ярих юм бол, малын цус ойртож байгаа эсэхийг төр засгийн түрүүд гарагсад биш жирийн малчин ард илүү сайн мэдэж таарна. Одоо Засгийн газар энэ аймшийг цус ойртолт гэж тайлбарлавал “Хонгорын хамуу”-ны эмгэнэл дахиад давтагдах байх.

Хэчнээн том суурин байлаа. Бороогийн алтыг хаднаас салгах гэж, угаах гэж голын усанд урсгасан цианит, натрийн хордлогыг “Сумаараа хамуурчээ” гэсхийгээд өнгөрсөн. Үр дүнд эзгүйрч хувхайран, балгас болсон сум л үлдсэн.

Одоо Зүүнбаян, Улаанбадрахад яг тийм тавилан нүүрлээд байна. Яахаараа ч, Зүүнбаянгийн мал л цус ойртож, Хонгорын хүмүүс л хамуурдаг болчихсон юм бэ. Хамгийн гол нь, Зүүнбаянгийн Хөх ус гэдэг газар байдаг хоёрхон худгаас ус уудаг ойр хавийн айлууд нь сүүтэй цай ууж чадахаа байсан аж. Сүү хийхээр л ээдэж, гашлаад, аргаа барахдаа худалдааны савласан сүү хийсэн ч мөн адил үр дүнд хүрсэн гэнэ.

Өнгөрсөн зун л гэхэд, Улаанбадрахад очиход танил маань “Уг нь сайхан хорхог хийж өгмөөр л байх юм. Даанч холын та нарын сэжиг хүрэх байх” гэсэн. Хэлсэн үгнийх нь учрыг хонь муулахад л мэдэж билээ. Зуны дунд сарын тарга нь гүйцэх дөхөж байгаа хонины уушги, ходоод, улаан, цагаан хоолой дүүрэн идээ бээрт баригдсан байлаа. Уугши нь цагаан, бас хар толготой, ходоод нь угаасаа авах юмгүй. Хонины гэдэс чанаж идэх нь бүү хэл, Дорноговьд идсэн хоол хоолой руу арайхийж л давж байсан юм.

Энэ “Арева” гэгч хар мөртэй компанийн тухайд сөхөх асуудал өчнөөн бий. Зөвхөн Монголд ч биш цөмийн энергийн түүхий эдтэй гэсэн буурай улс бүрт хар мөрөө татуулж, мянга мянган хүний амьдралыг үгүй хийсэн нь олон улсад шуугиулж байхад манай Засгийн газар хээв нэг лиценз өгчихсөн л юм даа.

Энэ компани 2012 онд л гэхэд 2.7 тонн ураны хүдрийг туршилт нэрээр олборлосон. Газрын гүнд байхдаа аюулгүй ч ил гарсан хойноо юунд ч үл дийлдэх уршигтай энэ ашигт малтмалын тэгвэл Дорноговийн хөрсөн дээр ил гарч, салхиар тарж, цацраг идэвхжил үүсгэсэн байж таарах нь.

Тэгвэл өрөөсөн нүдтэй ботго, арьс үсгүй тугал, хоёр тогойтой унаганы тухай “цуурхал” ч худлаа биш гэсэн үг. “Арева” компани 1996 онд манай улсад орж ирсэн хэрнээ бүтэн 10 жил ямар ч үйл ажиллагаа явуулахгүйгээр үл барам таг чиг арван жилийн нүүрийг үзжээ.

Гэнэт л 2006 оноос эхэлж идэвхтэй үйл ажиллагаа явуулж эхэлсэн байна. Харин тус компаныхан өөрсдийн сул зогссон арван жилийг тайлбарлахдаа 1998 оноос хойш хайгуулын ажил хийж эхэлсэн гэдэг аж.

Гэтэл тэд манай улсад хайгуулын 28 тусгай зөвшөөрөл эзэмшдэг төдийгүй Дорноговийн Сайн­шандын хотгорт 3568 ам км газрыг хамарсан 12 талбай, Сүхбаатар аймгийн Дарьгангад 7448 ам км газар бүхий 16 лицензыг эзэмшиж байгаа юм.

Түүнчлэн “Арева Мон­гол”-ын охин компани болох “Кожеговь” нь хайгуулын ажлыг гардан хийдэг бол уран олборлох, ашиглах асуудлыг “Арева Майнс” компани нь хариуцдаг аж.

Ямар ч асуудлыг малын цус ойртолт, эдийн засгийн хөгжил нэрээр халхалж, ажилд нь өчүүхэн ч саад гардаггүй “Арева”-гийн ард хэн байна. Давж гарахын аргагүй артай болоод л энэ компани ингэж туйлаад байгаа юм биш үү. Мал, төл дүүрч гэхэд тун удахгүй монгол хүнээс ийм хүүхэд гардаг болох вий дээ. Тэгвэл Дорноговийн хүмүүсийн цус ойртсон гэж тайлбарлах уу.

Д.Маргад