Баян-Өлгийг “тусгаар тогтносон аймаг” болгочих гээд байна уу

Галт гэгч хүн гал өрдсөн юм бичсэн байна. Хэрэв түүний бичсэн үнэн юм бол Ц. Элбэгдорж оо! Та Баян-Өлгийд онц байдал тогтоогоод, цэрэг хөдөлгөх хэмжээнд хүрсэн юм биш үү?!

Цахим мэдээллийн зарим нэг сайтад  «Баян-Өлгийн хасгуудад үйлчилдэг хууль дүрэм байна уу», «Эх сурвалжийн мэдээлснээр Баян-Өлгий аймагт амьдарч байгаа цөөнх монголчуудыг хасгууд гадуурхах явдал хэрээс хэтэрчээ» гэх шиг бичвэр гарав. А.Галт гэдэг эрхэм тэрлэсэн аж.

 «Казахуудын үйлдэл хэрээс хэтэрч ээ...» гэж хөмсгөөр нэг, өрнөлөөр хоёр зүүлбэрлэн бас дахин гурвантаа давтан улиглаад эх сурвалжаа нууж халаглажээ. Нүдэндээ итгэсэнгүй!  Галт нэрт тэр этгээд тайван цагт баруун солгойгүй солиорч гал өрдсөн байна шүү. Казах түмэн бол дээрээ тэнгэрийн зарлигтай, алган дээрээ куран судартай, дэргэдээ дээдсийн онгодоо хүндэтгэсэн, унасан газар, угаасан усандаа хязгааргүй хайртай агаад,төрийн хуулийг дээдэлдэг жудагтай мөн зоригт баатарлаг эгэлүүд шүү.

Ямар учир шалтгаантай болоод зарим нь ингэж худлаа ярьдаг бол доо гэсэн шиг юм бодогдов.

«...Хасгуудын үйлдэл хэрээс хэтэрч, сонссон хүн арай ч дээ гэмээр үйлдлүүд олон гарч, нутгийн жинхэнэ эзэд урианхайчуудыг гадуурхаж, тэдэнтэй хүн ёсоор бус харьцах,түрэмгийлэн дээрэлхэх болжээ”  гэсэн байна.

Хэрэв энэ үнэн юм бол Элбэгдорж оо! Та Баян-Өлгийд онц байдал тогтоогоод, цэрэг хөдөлгөх хэмжээнд хүрсэн юм биш үү гэж давтан хэлэлтэй.

А.Галт гэгч цааш нь: «...Хасгууд монголд суурьшин амьдарснаас хойш өдийг хүртэл улам бүр даварсаар...» гэснээрээ казахуудыг хэт даварагч болгож цоллоод, зүйрлэвээс Афганистаны «Талибаны» бүлэглэлтэй адилтгаж үзэх үндслэл бий гэж үү!?

 «Бидэнд ирсэн эх сурвалжийн мэдээлснээр...»  гэж зоримог сийлснийг бодвол А.Галт гуай нь их л том захиалагчтай  юмуу эсвэл өөрөө чухал албан тушаалтан ч юм шиг ээ. За даа тийм байж болох л доо!  Нөгөөтэйгүүр  энэ хорвоод тийм нэртэн  байхгүй ч юм билүү. Бичигчийн нэр хуурамч байж болох. Ямарч бай ийн нотолгоогүй зохиомол “эх сурвалжаар” нийт казахуудын эрхэнд халдаж, хэт харгис хуудуу гүтгэлэг тулгаж,  нэр төрийг нь гутаан доромжилж болно гэж үү?! Алдас шүү! Түүхэнд Галт биш харин Монголын газар нутгийг самрах гэж оролдоод бурхны ивээлээр бүтэлгүйдсэн Балт гэдэг этгээдийг мэдэх юм байна. 

Хүмүүний амьдралд бурхны хараал, газрын хараал, ард түмний хараал хэмээгдэх  тулгын гурван  «хатуу» оршдог доо.

А.Галт бол гал тавигч мөн түүх гуйвуулагч юм шиг ээ.Тэрбээр «...70 гаруй жилийн өмнө Шинжаан, Османаас дүрвэн орж ирсэн хасгуудад тухайн үеийн Монголын төр Засгаас нутаг зааж өгснөөр Баян-Өлгий аймаг байгуулагдсан түүхтэй» гэж залжээ. «...Урьд талаас 100 жилийн өмнө ирсэн болгоныг элдвээр хажиглаж болохгүй...» гэдгийг Монголын Төрийн тэргүүн зүгээр нэг тоглоомоор хэлээгүй байх?! Ер нь сүүлийн үед Оспаныг «Осман» гэж хочлон бичиж, од болохыг хүсэгчид хаа сайгүй. Энэ хүмүүст заримдаа Ё.Отгонбаярын «Тусгаар тогтнолын үнэ цэнэ» цуврал 4-ийг уншихыг зөвлөмөөр санагддаг.

Баян-Өлгийн суурь 1947 онд биш, түүнээс даруй 7 жилийн өмнө  тавигдсан. Энэ бол тухай үеийн Зөвлөлт гүрний тэргүүн - амьд бурхан И.В.Сталин, Монголын шалгарсан маршал Х.Чойбалсан, Дорнод Туркестаны эрх чөлөөний хөдөлгөөний удирдагч И.Оспан нарын улс төрийн бодлогын үр дүн байв.

Казахууд Монгол нутагт манай төрийн үед бус Манж Чин династийн үед 1740-1840 онуудад 7 хошуу урианхайчуудын хамтаар нутаглаж байсан баримт Чин улсын, мөн Орос, Монгол уг сурвалжуудад бий. Бүр тодорхой  хэлбэл Манж Чин төрийн дээд эзэдийн нэг Чи Ян Лүн (1736-1795) ордны тэмдэглэлд урианхай казахуудын талаар маш дэлгэрэнгүй бичсэн байдаг. Алтайн Тарвагатай болон Ховдын амбан нарын тайлан бичгүүдийн талаар энд нурших нь  илүүц гэм. Хаант Оросын И.Ф.Бабаковын 1859-1875 оны тайлан мэдээнүүд байгааг сануулах нь зөв байх.  Дараагаар нь 1912 оны 11-р сарын 17-23-нд Богд хаант Монгол Улсад дагаар орох бичиг өргөн барихад дан ганц казахууд байсан гэвэл өрөөсгөл дүгнэлт болох.

Түүх сөхөх гэж будилан хадуурч явсан гал өрдөгч гэв гэнэт цаг үеээ алгасч  одоочлон бас л хэсэг асуудлыг ч хөнджээ.

Жишээлбэл; «...Баян-Өлгий аймагт казахууд орон нутгийн захиргааны албанд ажилладаг байсан цөөн тооны Монголчуудыг ажлаас нь чөлөөлж, орон нутгийн захиргааны албанд зөвхөн казахууд ажилладаг болсон байна. Үүний улмаас МУ-ын засаг захиргааны муж болох нэгэн аймгийн төрийн төлөөлөл болсон орон нутгийн захиргааны байгууллагын ажил бүхэлдээ казах хэл дээрээ тулж байгаа гэнэ» гэх аж. Та, бүхэн анзаарч байгаа бол энэ хүний томъёолол нь цаанаасаа нэг ухуулгын хуудасны муухан орчуулга бололтой.

Нутгийн зон олон, жирийн иргэд ажил олгочид биш шүү дээ! Тиймээс 2016 оны сонгуулиас хойш тус аймагт 212 төрийн албан хаагч халагдсан нь үнэн ажээ. Энэ дотор ганц ч урианхай хүн ороогүй. Сонирхолтой нь гал тавигч этгээд  казах хэлний асуудал хөндөхдөө хасаг болгоны амыг барих гэж улайраад МУ-ын Үндсэн хуулийн 8 дугаар зүйлийн хоёрыг огт анзаарсангүй.

А.Галт цааш өширхөн гөрдөхдөө; «...Бүр сүүлдээ банкинд дугаарлахад эхлээд казах хүн түрүүлж үйлчлүүлэх ёстой гэсэн бичигдээгүй хууль бий» мэтээр эндүүрчээ ! Энэ бол банкинд харилцагч казахуудыг “А.Галттангуудаас”  тусгай зөвшөөрөл авч байж дараалалд зогс гэсэнтэй агаар нэг сонсогдож байна. Банк болгоны үүдэн дэх дарааллыг зохицуулагчаар зогссон  цахим ухаалаг машин ашиглагдаад удаж байгааг харах нүд дутжээ дээ!?

«Казахууд монголчуудын бизнесийг дэмждэггүй, дарамталдаг атлаа биенийхээ бизнесийг илүүтэй дэмждэг л..» гэнэ. «Урианхай малчдын өвөлжөө, хаваржааны дэргэд хүүр оршуулан тэднийг зориуд дайжуулдаг л...» гэнэ. Бизнес бол цэвэр зах зээлийн өрсөлдөөний тухай ойлголт. Монополын эсрэг, Шударга өрсөлдөөнийг хянан зохицуулах механизм бүхий хуулийн орчин ч бэлээхэн бий. Тийш нь хандаач ээ! Харин казахууд талийгчдынхаа сүг, сүнсээр хүн айлгаж нүгэл хийдэггүй. Дашрамд хэлэхэд  элдэв нүгэл хураасан амьтны нүдэнд ийн хий үзэгдэл үзэгдэж харагдаж магадгүйг мань мэтийнхэн яахан мэдэх юм бэ?

Хамгийн ноцтой зүйл нь; «Баян-Өлгий аймгийг хэзээ тусгаар тогтносон Улс болгох вэ?» гэж казахчуудын омгийн ахлагчид болох аксакалууд ярьж суух...» гэнэ?! Ингэж бичнэ гэдэг хамгийн балмад явуулга. «Омгийн ахлагч» (Үкердай) хэмээх ойлголт Манжийн түрүү үед байж  байгаад үгийн сангаас бараг устсан ухагдахуун. Одоо  Монголын казахууд нь ЗЗНДНТУ-ын тухай Монгол Улсын Хуулийг дагадаг даа. Казах зоныхон 70 нас хүрсэн азай буурлыг «аксакал» хэмээж хүндлэн дээдэлдэг. Тэдэнд Монгол Улсыг хагалан бутаргах, тусгаар тогтнолыг бусинуулах шаардлага огт байхгүй.

Ийн үймээн самуун, цуст мөргөлдөөнд уриалсан арилсан дотортой далд санааг өдүүлэн шургагсад хэн нэгний ард нуугдан байж харийнхны хатгаас захиалгаар түмэн олныг турхирахаа боль! Адаглаад арван хар нүглийг тэвчиж үз! Орчлонд хараасан, хараалгасны алиныг ч Аллах тэнгэр, агуу цаг хугацаа хоёр  л шүүн тунгаах нь бий.

Рахметийн Сураган - зохиолч, сэтгүүлч, МУСГЗ, доктор