ТАНИН МЭДЭХҮЙ: Тэнгэр унших эрдэм

“Тэнгэр унших эрдэм” номоос...

Монголчууд хаврын тэнгэр уйлсаар, уйлсаар наашаа, намрын тэнгэр инээсээр, инээсээр цаашаа гэж ярьдаг нь учиртай. Малчид өвлийг намраар нь шинждэг. Монголын үндэсний радиод 20 гаруй жил цаг агаарын мэдээг бэлтгэн уншиж, малчдын хотонд сурвалжилга хийж, монгол ухаант өвгөдөөсөө тэнгэр унших эрдмийг өвлөн авсан Монгол Улсын соёлын гавьяат зүтгэлтэн, сэтгүүлч, цаг уурч Д.Шагдарсүрэнгийн “Тэнгэр унших эрдэм” номоос эш татан өгүүлсү. Намрын дунд сарын  15-наар нутгийн хөгшид үр хүүхэд, ач зээгээ дагуулан уулан дээр гарч, тэнгэр хангайгаа шинждэг уламжлалтай. Энэ өдөр тэнгэрийн аль хэсэгт үүлтэй байна. тэр чигт цас их орно, цэлмэг байвал муу, багахан үүлтэй байвал хуртай, баруун өмнөөс салхилбал хүйтрэхийн дохио гэх зэргээр тэнгэр унших эрдмийг үр удамдаа өвлүүлж иржээ.

Салхи буруу эргэж, орой тийш ширүүлэхээр хавсарга тавина

Сар бүүдийн хүрээ татвал тэнгэр муухайрахын тэмдэг

Өглөө эрт баруун өмнө зүгт бараан үүл гарвал үдийн урд хур бороо орно

Орой нар шингэх зүгт цэлмэг байваас маргааш магад гийнэ

Тэнгэрийн баруун хаяанаас махирласан толгойтой үүл гарвал маргааш салхи тавьж, хүйтэрнэ

Шөнө шүүдэр уналгүй хоновол ширүүн бороо орно

Нарны хоёр талд солонго татвал “нар чихлэх” буюу гурван нар гарлаа хэмээн намар, өвөл цас их унах нь гэлцдэг

Цасны ширхэг жижигхэн байвал удаан арилдаг, том байвал хурдан арилдаг

Өвөл шаазгай цасан дээр суугаад байвал дулаан болно

Тарвага, зурам эрт хөеө, ноохойгоо бэлдэж ичвэл эрт өвөл эхэлнэ. Хөеөгөө өндөр, цомцгор хураавал цас ихтэй, хөеө дээрээ чулуу тавьсан байвал салхи, шуурга ихтэй ширүүхэн өвөл болно, нүхээ гүн бөглөсөн байвал хатуухан өвөл болохын цондон

Ичсэн тарвага нүхнээсээ гарч ирэх, үнэг, хярс задгай газар хэвтэж, өвөлжвөл өнтэй өвөл болно

Ойн шаазгай тал руу бууж, идэш цөвдөл эргүүлэх нь ихэсвэл цас их унах

Намрын цагт үхэр, оготно үүрээр час часхийн дуугараад байвал тэр өвөл сайхан болно, огт дуугарахгүй байвал хэцүүхэн өвөл болно

Цагаан түрүү, хазаар өвс их ургасан жил тэр хавьдаа цас ихтэй, дэгд ургасан газарт өвөлдөө хүйтэн болдог

Намрын хяруу цагаан байвал удахгүй цас залгана

Намраар хүйтэн бороо ороод л, нойтон цас шаваад байвал хэцүүхэн өвөл болохын шинж

Мичид зулзагалсан жил зуд зулбадаг гэж хөгшчүүд ярьдаг

Өвлийн тэргүүн сарын шинийн 15-нд сар, мичид хоёр тохиоход мичид сарны дээгүүр гарвал зуд болно

Ойд хэрэм үзэгдэхээ больчихвол удахгүй цас унахын шинж

Алагтуу, улаан хошуут зэрэг шувууд өглөө эрт шуугилдаад, ойр ойрхон нисэж, буугаад байх, хэрээ энд тэнд сууж, гуагалаад байвал өдөртөө эс гэхэд маргааш, нөгөөдөр нь тэнгэр заавал муудна

Тогоруу чимээгүйхэн, доогуур нисэж байвал удахгүй дулаарна, бүр их дээгүүр нисвэл их халуун болно

Хонь, ямааны хамар түгжирч шуухираад, морь тургилаад байвал удахгүй бороо, цас орно

Өглөө босоход хонь салхи сөрөөд хэвтэх, адуу таруу идээшлэх, үхэр, нохой тарайж хэвтэх, яндангийн утаа эгц дээш хөөрч байвал өдөртөө тэнгэр сайхан байна

Унага янцгаах, бух урамдах, ингэ зэлтэй ботгоо орхиод бэлчих, адуу шилгээх зэрэг нь тэнгэр удахгүй онгойхын дохио

Намрын сүүлээр сарлаг зэлэндээ ирэхгүй хээр хоноод л, өглөө, оройдоо хурааж ирэх гээд ажил удаад эхэлбэл гарах өвөл чангахан болохын тэмдэг

Сарлаг уулын хэц рүү гарахгүй бэл бараадаад, зэлтэй тугалдаа сүжирхээд байвал өнтэй өвөл болох нь гэлцдэг

Үхэр, адууны өнгө бүрзийж, царай алдаад, хонины үс чийг даагаад ирвэл хүйтэрч цас орно

Үнээний сааль сүү нь гэнэт татарвал тэнгэр муудахын шинж