Аль хэдийнэ устаад эхэлчихсэн сумууд

Үндэсний статистикийн хорооноос жил бүр хот, аймгуудын хүн амын өсөлтийн хэтийн төлөвийг төрөлт дээр суурилан тооцоолж гаргасан. Уг судалгаанд Орхон, Дархан Уул, Говьсүмбэр, Өмнөговь, Баян-Өлгийг эс тооцвол бусад бүх аймагт хүн амын тоо буурах графикаар явж байгааг тодорхой харуулжээ. Гэтэл үнэндээ Дархан Уул гэдэг нь Дархан хот, Орхон аймаг нь Эрдэнэт хот, Говьсүмбэр бол Чойр л шүү дээ.

Ерөнхий том газрын зургаар нь авч үзвэл бүх аймгийн хүн ам аажмаар буурч байгаа гэсэн үг. Хүн ам харьцангуй цөөтэй Дундговь, Говь Алтай, Булган, Завханд хүн амын бууралт хамгийн хүчтэй ажиглагдах нь. Задалбал, 25 жилийн дараа 15 сумтай Дундговь аймаг 26 мянга хүрэхгүй, 24 сумтай Завхан 31 мянга, 16 сумтай Булган 36 мянга, 17 сумтай Говь Алтай 35 мянга гаруй хүнтэй болж хоцрох нь. Эдгээр аймгийн хүн амын ойролцоогоор 20-30 хувь нь аймгийн төвдөө суурьшдаг. Төвийн хүн амын бууралт сумын хүн амын бууралтаас удаан байгааг бодолцвол 2040 он гэхэд энэ үзүүлэлт 30-35 хувьд лавтайяа хүрнэ.

Баахан тоо бодсон бичлэг болчих гээд байгаа ч бодохоос өөр аргагүй нь. Гэхдээ чилээхгүйн үүднээс ганцхан Дундговь аймаг дээр жишээ авъя. 2040 онд тус аймгийн 26 мянган хүн амын 8000 орчим нь Мандалговь хотод оршин сууж, үлдсэн 18 мянга нь бусад 15 сумандаа амьдарч байх нь. Хар аргаар шууд хувааж үзвэл нэг суманд 1200 хүн. Гэтэл аймгуудад одоо ч мянга гаруйхан хүн амтай, аль хэдийнэ “үхмэл” болоод эхэлчихсэн сум олон бий. Иргэдийн ихэнх нь үр хүүхдээ төв суурин газар бараадуулах хүслээр жигүүрлэсэн ахмад настнууд байдаг. Иргэд нь цаг нөхцөөсөн, хэдэн малаас өөр эдийн засгийн ямар ч эргэлт үгүй сум олон байгааг бид бүгд мэднэ.    

Хэлэхэд хатуу ч гэсэн эдгээр сумд ирээдүйд хүн ам зүйн хувьд оршин байхад хүндрэлтэй нүүр тулж байна. Аймгийн хүн ам яаж буурч байгаа судалгаануудын дүн бүрмөсөн алга болох сумдын хувь заяаг бүрхэгдсэнийг бэлээхэн харуулна. Мэргэжлийн байгууллагуудын гаргасан судалгаа ингэж зөгнөж байна. Засаг захиргааны хамгийн бага нэгж болох сумууд аль хэдийнэ устаад эхэлчихсэн бол 2050-2060 оны үед эхний аймгууд үгүй болно гэсэн дүгнэлт хийжээ.

С.Төгөлдөр